Caves in Gujarat : અહીં ગુજરાતમાં આવેલી પ્રસિદ્ધ ગુફાઓ વિશે જાણકારી આપી છે. જે GPSC, GSSB, PSI/ASI, Bin-sachivalay, Talati જેવી તમામ પરીક્ષા માટે ઉપયોગી છે.
Table of Contents
Caves in Gujarat
ગુજરાતમાં આવેલી ગુફા સ્થાપત્યો વિષે વિસ્તૃત માહિતી અહીં આપેલી છે. જે દરેક સ્પ્રર્ધાત્મક પરીક્ષા માટે ઉપયોગી છે.
ખાંભાલીડાની ગુફાઓ
> શોધ : ઇ.સ 1959 (પી.પી પંડયા દ્વારા)
>રાજકોટ જિલ્લાના ગોંડલ નજીક આવેલી છે.
>આ ગુફાઓનું નિર્માણ ચોથી અને છઠ્ઠી સદી દરમ્યાન થયું હોવાનું મનાય છે. (ક્ષત્રપ –મૈત્રક કાળ)
>ખાંભાલીડાની ગુફામાં એક સ્તૂપ આવેલ છે. જે ચૈત્ય તરીકે ઓળખાય છે.
>ગુફાના મુખ્ય દ્વાર પર ડાબી બાજુએ પદ્મપાણી અવલોકિતેશ્વર અને જમણી બાજુએ વજ્રપાણી નામના બોધિસત્ત્વો આવેલા છે.
>ખંભાલિડાની ગુફાઓ ચુનાના પથ્થરને કોતરીને બનાવવામાં આવી છે.
>અહીં નાની મોટી 15 જેટલી ગુફાઓ આવેલી છે.
>આ ગુફાઓ બૌદ્ધ સર્કિટનો એક ભાગ છે.
>આ ગુફાઓનું સંચાલન ગુજરાત રાજ્યના પુરાત્તવ વિભાગ દ્વારા કરવામાં આવે છે.
ખાપરા-કોડિયાની ગુફાઓ
>જુનાગઢ જીલ્લામાં આવેલી છે.
>આ ગુફાઓ ચૌથી સદીમાં સમ્રાટ અશોકના સમયમાં બનેલી છે.
>અહી મળેલ અવશેષ પરથી કહી શકાય કે ગુફાઓ મજલાવાળી(માળવાળી) હશે.
>આ ગુફાને ખેંગાર મહેલ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
>એક વિશાળ પથ્થરને કોતરીને બનાવવામાં આવેલી આ ગુફામાં 20 સ્થંભ આવેલા છે.
ઉપરકોટની ગુફાઓ
>આ ગુફાઓ જુનાગઢ જિલ્લામાં આવેલી છે.
>ઇ.સની બીજી સદીના ઉત્તરાર્ધથી ચોથી સદીના પૂર્વાર્ધ સુધીમાં બનેલી હોવાનું માનવમાં આવે છે.
>આ ગુફાઓ બે માળની છે જ્યાં ઉપર જવા પગથિયાની વ્યવસ્થા પણ છે.
>ઉપરકોટની ગુફાઓ બૌધ ધર્મની હોવાનું માનવામાં આવે છે.
બાવાપ્યારાની ગુફાઓ
>જુનાગઢ જીલ્લામાં આવેલી છે.
>બાવાપ્યારાની ગુફાઓ બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મ સાથે સંકળાયેલી છે.
>અહી ત્રણ હારમાળામાં કુલ 16 ગુફાઓ છે. પહેલી હારમાં ચાર, બીજી હારમાં સાત અને ત્રીજી હારમાં પાંચ ગુફાઓ આવેલી છે.
>ડો.બર્જેસના મત મુજબ આ ગુફાઓ પ્રારંભમાં બૌદ્ધ બિક્ષુકો માટે બનાવવામાં આવી હતી, ત્યારબાદ જૈન લોકો પણ અહી વસવાટ કરતાં હશે તેવું માનવમાં આવે છે.
>આ ગુફાઓમાં જૈનધર્મના પવિત્ર ચિન્હો પણ અંકિત થયેલા છે.
ઢાંકની ગુફા
>રાજકોટ જિલ્લાના ઉપલેટા તાલુકાનાં ઢાંકમાં આવેલી છે.
>ઢાંકની ગુફાઓ ચોથી સદીના પૂર્વાર્ધની હોવાનું જણાય છે. જેમાં જૈન ધર્મની મૂર્તિઓ અંકિત થયેલી છે.
>કાઠીયાવાડમાં સૌથી પ્રાચીન જૈન શિલ્પ ગણવામાં આવે છે.
>ઢાંકની ગુફામાં બંને બાજુ વિશિષ્ટ દ્વારા આવેલા છે
કચ્છની ખાપરા કોડિયાની ગુફાઓ
>કચ્છના લખપત તાલુકામાં જૂના પાવાગઢ પાસેના પહાડમાં આ ગુફાઓ આવેલી છે.
>ઇ.સ 1967માં કે.કા શાસ્ત્રીએ આ ગુફાની શોધ કરી હતી.
>અહીં કુલ બે ગુફાઓ છે.
કડિયાડુંગર ગુફા
>ભરુચ જિલ્લાના ઝઘડિયા તાલુકામાં આવેલી છે.
>અહીં ત્રણ ગુફાઓ આવેલી છે.
>આ ગુફાઓ બૌદ્ધ ધર્મની પ્રાચીન સ્થાપત્ય કલાનો ઉત્તમ નમૂનો ગણાય છે.
>અહીં એક જ પત્થરમાં કંડારેલો 11 ફૂટ ઊંચો એક સિંહ સ્થંભ આવેલો છે.
>આ સ્તંભના શીરોભાગે બે શરીરવાળી અને એક મુખવાળી સિંહ ની આકૃતિ છે.
>ઘોડખી ઘડિયાળ તરીકે જાણીતો કોટ આ ગુફામાં આવેલો છે.
સાણા વાંકીયાની ગુફાઓ
>ગીર સોમનાથ જિલ્લાના ઉના તાલુકાનાં વાંકીયા ગામ પાસે રૂપેણ નદી ઉપર સાણાના ડુંગર ઉપર આ ગુફાઓ આવેલી છે.
>સાણાડુંગર ઉપર 62 ગુફાઓ આવેલી છે.
>લોકવાયકા મુજબ અહી ભીમ અને હડીમ્બાના લગ્ન થયા હતા.
>આ ગુફાઓ મધપુડાના આકારની જેમ ગોઠવાયેલી છે.
>આ સ્થળે રબારી સમાજના ચાર મઢવાળી માતાનું પ્રસિદ્ધ મંદિર આવેલું છે.
>આ ડુંગર સાથે સાણો અને કુંવર નો ઇતિહાસ પણ જોડાયેલો છે.
>પુરાતત્વ વિભાગ દ્વારા સાણાડુંગરને આરક્ષિત ક્ષેત્ર જાહેર કરેલ છે.
તળાજા ગુફા
>શેત્રુંજી નદીના મુખ પાસે ભાવનગર જિલ્લામાં તળાજાના ડુંગરમાં આ ગુફાઓ આવેલી છે.
>આ ગુફાઓ ત્રીજી સદીની મનાય છે.
>અહીં પથ્થરને કોતરી 30 ગુફાઓ બનાવવામાં આવી છે.
>આ ગુફાઓના સ્થાપત્યોમાં વિશાળ દરવાજો આવેલો છે.
>આ ગુફામાં આવેલ ‘એભલમંડપ’ અને ચૈત્યગૃહ સુરક્ષા અને શિલ્પ સ્થાપત્યની દૃષ્ટિએ ઉત્તમ નમૂનો છે.
તળાજાએ તાલધ્વગિરિ તીર્થધામ તરીકે પ્રખ્યાત છે.
જિંજુરીઝરની ગુફાઓ
>જામનગર જિલ્લામાં આવેલી છે.
>ઢાંકની પશ્ચિમે સાતેક કિલોમીટર ના અંતરે સિદસર પાસેની જિંજુરીઝરનીખીણમાં કેટલીક બૌદ્ધ ગુફાઓ આવેલી છે.
>ઇ.સ ની પહેલી અને બીજી સદીની આ આ ગુફાઓ બની હોય તેવું મનાય છે.
જોગીડાની ગુફા
>જોગીડાની ગુફા મહેસાણા જિલ્લામાં તારંગા પર્વત પર આવેલી છે.
>આ ગુફાઓ બૌદ્ધ ધર્મની પ્રાચીન સ્થાપત્ય કલાનો ઉત્તમ નમૂનો ગણાય છે.
>આ ગુફામાં લાલ પથ્થર પર બોધિ વૃક્ષ નીચે ચાર બુદ્ધ મુર્તિ આવેલી છે.
સિયોત ગુફાઓ
>કચ્છ જિલ્લાના લખપત તાલુકામાં આવેલી સિયોતની ગુફાનો બોદ્ધ ધર્મ સંબધિત છે.
>આ ગુફાને કટેશ્વર બૌદ્ધ ગુફા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
>ઇ.સ પ્રથમ કે બીજી સદીમાં બનેલી આ ગુફાઓમાંથી બૌદ્ધ મુદ્રાઓ, સિક્કા, બ્રાહ્મી અને દેવનાગરી લિપિમાં લખાણ, તાંબાની વિટી, ઘંટ, માટીના વાસણ જેવા અવશેષો મળી આવ્યા છે.
પાંડવ ગુફા
>આ ગુફા ડાંગ જિલ્લાના મુખ્ય મથક આહવા ખાતે આવેલી છે.
>પાંડવ ગુફાના પાંચ ખંડોના અવશેષો આજે પણ જોવા મળે છે. જેમાં એક મોટો કક્ષ ભીમના ખંડ તરીકે ઓળખાય છે.
>આ ગુફાની લંબાઇ આશરે 40 થી 50 ફૂટ જેટલી છે.
>પાંડવો વનવાસ દરમ્યાન અહીં રોકાયા હોવાની માન્યતા છે.
જાંબુવનની ગુફા
>આ ગુફા પોરબંદર જિલ્લાના રાણાવાવ તાલુકામાં બરડા ડુંગરમાં આ ગુફા આવેલી છે.
>જેનો ઉલ્લેખ રામાયણમાં છે તેવા જાંબુવન નામના રીંછ પરથી આ ગુફાનું નામ પડ્યું છે.
>આ ગુફામાં જાંબૂવને એક શિવલિંગની સ્થાપના કરી હતી, તેમાં પાતાળેશ્વર મહાદેવનું શિવલિંગ મુખ્ય છે.
>ક્રુષ્ણ અવતારમાં જાંબુવંત નામનો રીંછ ભગવાન શિવનો ઉપાસક હતો.
ગૌતમ ગુફા ભાવનગર
>આ ગુફા ગૌતમી નદીના ઉપરના ભાગે આવેલ ગૌતમેશ્વર તળાવના ભાગમાં આવેલ છે.
>અહીં ગુફા સાથે પુરાતન કુંડ પણ આવેલ છે. જે ગૌતમી કુંડ તરીકે જાણીતો છે.
>ઇ.સ 1857ના વિદ્રોહ દરમ્યાન નાના સાહેબ પેશ્વા મહર્ષિ દયાનંદ યોગેન્દ્રનું નામ ધારણ કરીને અહીં રહ્યા હતા.
Read more
| 👉 ગુજરાતમાં આવેલી પ્રસિદ્ધ વાવ |
| 👉 ગુજરાતમાં આવેલા પ્રસિદ્ધ સ્થાપત્ય |
| 👉 ગુજરાતમાં આવેલા મહેલો |
Caves in Gujarat for GPSC, PI, PSI/ASI, Dy. so, Nayab mamlatdar, Bin- sachivalay, Talati, Clark, and all competitive exam.